Kompleks stanowisk archeologicznych w Starorypinie: relikty grodziska wczesnośredniowiecznego, osada podgrodowa wczesnośredniowieczna, cmentarzysko wczesnośredniowieczne, osada produkcyjna wczesnośredniowieczna, późnośredniowieczny gródek stożkowaty, cmentarzysko późnośredniowieczne, relikty świątyni zakonu bożogrobców, stanowią jeden z bardziej interesujących i wartościowszych średniowiecznych zespołów osadniczych, nie tylko na ziemi dobrzyńskiej, ale i w całym mezoregionie chełmińsko–dobrzyńskim. Obiekt obronny w Starorypinie, usytuowany na terenach pogranicza, stanowił jeden z ważniejszych ośrodków w systemie obrony granic państwa polskiego. Było to prężne centrum osadnicze i administracyjno-handlowe, jak również ideowe w dobie umacniania się chrześcijaństwa.
Gród ten wymieniony był już w dokumencie z II połowy XI wieku, w tzw. falsyfikacie mogileńskim noszącym datę 1065. Na podstawie źródeł pisanych domniemać można, że już Stary Rypin był osadą o charakterze miejskim. W połowie XIV wieku gród średniowieczny w Starym Rypinie został tak dotkliwie zniszczony, że nie podjęto się już jego odbudowy w tym samym miejscu, dokonując translokacji na teren obecnego Rypina.
Ranga tego ośrodka stanowiła dla nas impuls do prowadzenia systematycznych badań archeologicznych (od roku 2007), których wynikami chcielibyśmy się podzielić w formie wystawy stałej. Na ekspozycji prezentujemy oryginalne zabytki archeologiczne pochodzące z wykopalisk oraz repliki sprzętów średniowiecznych. W założeniu wystawa ta ma być miejscem edukacji historycznej w formie żywych lekcji muzealnych, aby w sposób nowoczesny, interaktywny zapoznać zwiedzających z historią grodu w Starorypinie, więc z historią samego Rypina.
Wystawa jest podzielona na dwie równoważne części, odpowiadające dwóm fazom funkcjonowania grodu w średniowieczu, charakteryzujące się między innymi odmienną zabudową. We wczesnym średniowieczu był to tzw. gród pierścieniowaty, natomiast w późnym średniowieczu na sztucznie usypanym stożku zbudowano drewnianą wieżę mieszkalno - obronną.
Każda z tych części prezentuje różne aspekty życia mieszkańców grodu, uwzględniając środowisko naturalne oraz osadnicze, zajęcia gospodarskie, warunki mieszkalne, zróżnicowanie społeczne oraz wierzenia.
Wszystko to, pokazane jest pod osłoną nocy, cofając nas w mroczną, ale jakże interesującą przeszłość wieków średnich – Pierwszego Rypina.
Autor tekstu
Jadwiga Lewandowska